Doorgaan naar hoofdcontent

De straatnamen van Transvaal - moeten Kruger en Botha plaatsmaken voor Mandela en Biko?

Af en toe komt er in het nieuws een bericht voorbij dat iemand vindt dat een bepaalde straatnaam aangepast moet worden. Het gaat dan bijvoorbeeld om een straat die ooit naar een zorgzame dorpspastoor is genoemd, waarvan later bleek dat die pastoor zich helemaal niet zo netjes gedragen heeft. Of een straat is ooit genoemd naar een burgemeester die een dorp door de Tweede Wereldoorlog heeft geloodst, maar van wie men nu vermoedt dat hij stiekem met de Duitsers heulde. Bij dit soort discussies komt ook vaak een van de vele Transvaalbuurten voorbij.

Ehh... Transvaal?
We gaan even terug naar Zuid-Afrika in de negentiende eeuw. Nadat de Britten de Nederlandse Kaapkolonie hadden geannexeerd, trokken de nazaten van de Nederlandse kolonisten (ook wel 'Afrikaners' of 'Boeren' genoemd) tijdens de Grote Trek naar het noorden om daar hun eigen Boerenstaten te stichten. Zo stichtte men Oranje Vrijstaat met als hoofdstad Bloemfontein en de Zuid-Afrikaansche Republiek met als hoofdstad Pretoria. Deze republiek werd ook wel Transvaal genoemd, omdat hij boven de Vaal-rivier lag. De Britten lieten de Boeren echter niet met rust - mede doordat in de nieuwe republiek diamant en goud werd gevonden - en nadat de Boeren in de Tweede Boerenoorlog (van 1899 tot 1902) werden verslagen, kwam er definitief een eind aan de onafhankelijke Boerenrepublieken.

De Boeren werden in hun strijd gesteund door Nederland. Sterker nog: de Nederlandse bevolking vond het wel wat dat de Boeren in den vreemde een soort van twaalfde Nederlandse provincie hadden gesticht (Flevoland bestond nog niet). Men vond het stoer dat die dappere Boeren de strijd aangingen met de vervelende Britten. De hoofdpersonen in de strijd werden daarom als helden gezien. En wat doen we in Nederland met helden? Precies, die vereren we met straatnamen. Vanaf 1900 kwamen er her en der in Nederland buurten waar de straten naar hoofdpersonen uit de Tweede Boerenoorlog werden genoemd: de Transvaalbuurten of Afrikaanderbuurten. Rotterdam en Den Haag waren in 1900 de eerste steden met zo'n buurt. In de jaren daarop volgden Zeist, IJmuiden, Hilversum, Haarlem en Amsterdam. En in de decennia erna volgden ook nog Baarn, Utrecht, Gouda, Tilburg, Enschede, Baflo, Ridderkerk, Nijmegen, Dordrecht, Wormerveer, Ermelo, en ga zo maar door.

Naar wie werden die straten dan genoemd?
Een van de vernoemde helden was Andries Pretorius, de leider van de Voortrekkers en de stichter van Transvaal. De hoofdstad Pretoria is ook naar hem genoemd. Dan hebben we nog Louis Botha en Piet Joubert, opperbevelhebbers van het Transvaalse leger, en Boerengeneraals zoals Christiaan de Wet, Jan Smuts en Koos de la Rey. Het meest vernoemd is Paul Kruger, de president van Transvaal die een prominente rol speelde in de periode van de Boerenoorlogen. Naar hem zijn het Krugerpark, de stad Krugersdorp en de gouden Krugerrand genoemd. En ook nog eens meer dan vijftig straten in Nederland.

Tijden veranderen
In de jaren zeventig groeide in Nederland het protest tegen het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Men ging wat anders kijken naar de rol die de Boeren gespeeld hadden. Op dat moment begonnen ook de discussies of de straatnamen die naar helden uit de Boerenoorlogen waren genoemd. Was dat eigenlijk wel gepast? Het leek toch op zijn minst gepast om ook straten te noemen naar activisten die tegen de apartheid streden, zoals Nelson Mandela, Steve Biko en Albert Luthuli.

Biko overleed in 1977 in een Zuid-Afrikaanse gevangenis en dat was in Amsterdam de aanleiding om een paar jaar later het Pretoriusplein om te dopen naar Steve Bikoplein. Er was in Amsterdam ook een straat genoemd naar Louis Botha, maar zijn naam deed mensen wel erg denken aan Pieter Willem Botha die van 1978 tot 1989 eerst premier en daarna president van Zuid-Afrika was en in die tijd een van de gezichten van het apartheidsbeleid was. Ik heb wel meer verhalen gelezen over mensen die zich verbazen dat er in Nederland straten naar Botha zijn genoemd, maar daarbij aan de verkeerde Botha denken. Vanwege die verwarring werd in Amsterdam de Louis Bothastraat hernoemd naar Albert Luthulistraat. Omdat het toch ene beetje vervelend was voor Louis Botha - die aan die verwarring niks kon doen - werd er onder het nieuwe straatnaambord een extra bord toegevoegd met de tekst "Voorheen Louis Bothastraat".

Ook bij de gemeente Rotterdam komen af en toe verzoeken binnen om de namen in de Afrikaanderwijk te vervangen. Vorig jaar was het Erik van Loon die betoogde dat de straten die genoemd zijn naar Kruger, Botha, Cronjé en De la Rey racistisch zouden zijn. En eerder deze maand was het Robbert Baruch die actie voerde omdat de straatnamen in de wijk een "blank beeld van de geschiedenis geven". Hij probeerde het tien jaar eerder ook al eens. Nu doopte hij de Paul Krugerlaan eigenhandig om in de Shaka Zoeloestraat. De gemeente Rotterdam heeft tot nu toe bij zo'n actie nog nooit reden gezien om de straatnamen aan te passen.

De geschiedenis herzien?
De vraag of een straatnaamvernoeming wel gepast is, wordt ook af en toe gesteld bij grote namen zoals Jan Pieterszoon Coen, Michiel de Ruyter en Piet Hein. Ik begrijp wel dat gemeentes het niet direct nodig vinden om dergelijke straatnamen te hernoemen. Als over een vernoemde persoon nieuwe informatie bekend wordt waarmee het Ă¼berhaupt nooit tot een vernoeming zou zijn gekomen als die informatie eerder bekend was geweest, dan is het een ander verhaal. Maar als het alleen zo is dat iemands daden in een andere tijd ineens in een ander perspectief worden gezien, moet je terughoudend zijn met het hernoemen van de straat. Je zou zo'n hernoeming als geschiedsvervalsing kunnen zien. Het lijkt me in dit geval beter om de namen te behouden en zo dit deel van de geschiedenis van Zuid-Afrika zichtbaar te houden. Natuurlijk is het voor een evenwichtig beeld ook goed om aandacht te geven aan de strijd tegen de apartheid die later in Zuid-Afrika werd gevoerd. Veel gemeentes kiezen ervoor om daarvoor geen bestaande straatnamen om te dopen, maar in nieuwe wijken nieuwe straten te noemen naar mensen zoals Mandela, Biko en Luthuli. Zo vertellen alle straatnamen samen het verhaal van onze geschiedenis.

Reacties

Rob Essers zei…
De Nijmeegse gemeenteraad vind het een 'goed idee' om de naam Julianaplein te vervangen. Het plein uit 1910 is sindsdien twee maal verkleind. In 1955 is het doorsneden door het (verlengde van) de Prins Bernhardstraat en in 2011 heeft het gedeelte aan de westkant van deze straat de naam Wedren gekregen. Het restant is niet veel meer dan een parkeerplaats. Met ingang van 1 juni 2016 heet dit laatste stukje Vierdaagseplein (raadsbesluit d.d. 17 februari 2016).

De vernoeming van het plein naar de Vierdaagse is een cadeau aan de Stichting DE 4DAAGSE ter gelegenheid van de 100e editie van het wandelevenement. Een meer dan een eeuw oude naam moet hiervoor wijken. In de Tweede Wereldoorlog werd zorgvuldiger omgegaan met de namen van straten die genoemd waren naar de overleden leden van het huis Oranje-Nassau.
Anoniem zei…
Shaka Zoeloe? Dat was pas een lieverdje! Hij was stamhoofd van de Zoeloes en stond bekend om zijn behoorlijk wrede bewind.

Populaire posts van deze blog

Wat is de echte Monopoly-stad van Nederland? En waar ligt Ons Dorp?

Een tijd geleden heb ik al eens uitgelegd wie de straatnamen heeft gekozen voor het Nederlandse Monopoly-spel. De Nederlandse editie van het spel was de eerste waarin straatnamen uit verschillende steden werden gebruikt. Dus vroeg ik me af: is er misschien toch Ă©Ă©n stad te vinden die al die straatnamen heeft? Dan zouden ze daar mooi hun geheel eigen editie van het spel kunnen maken. Tijdens die zoektocht diende nog een tweede vraag zich aan: waar ligt Ons Dorp? Laten we eerst eens even kijken hoe bijzonder die straatnamen uit het Monopoly-spel eigenlijk zijn. In de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen, staat Ă©Ă©n straat uit Monopoly: de Dorpsstraat . Die komt in Nederland 315 keer voor, van Aalsmeer tot Zwolle. De Brink komt 67 keer voor, van Almelo tot Zuidwolde. Op 43 plaatsen ligt een Steenstraat , van Alphen aan den Rijn tot in Zwolle. Dan komen we bij een bijzonder geval: de Houtstraat komt 32 keer voor in Nederland (van Almere tot Wolvega), maar vreemd...

Wat is in Nederland de langste straat met Ă©Ă©n naam?

De Oudebildtdijk in de Friese gemeente Het Bildt wordt vaak de langste straat van Nederland genoemd. De straat loopt van Westhoek naar Oudebildtzijl en is volgens Google Maps in totaal 12,1 kilometer lang. Dat is best een eind inderdaad. Maar is het daarmee inderdaad de langste straat van Nederland? En meer specifiek: de langste straat die van begin tot eind dezelfde straatnaam heeft? Ik zal het maar meteen verklappen: dat is dus niet. Als je gaat zoeken naar 'langste straat van Nederland' kom je allerlei straatnamen tegen. Ik zag dat ergens iemand de Voorstraat in Dordrecht noemde, maar die is 'slechts' 1.200 meter en daarmee met afstand niet de langste. De Laan van Meerdervoort in Den Haag wordt ook vaak genoemd, maar die is met een lengte van 5.800 meter ook zeker niet de langste straat van Nederland. Hier en daar lijkt men dat door te hebben, want daar noemt men het specifiek de langste lĂ¡Ă¡n van Nederland. Ik vind gemakkelijke een paar straten die een stuk la...

Waar ligt het geografisch middelpunt van Nederland?

Mijn zoon vroeg me waar precies het middelpunt van Nederland, want daar wil hij dan graag een keer met me naartoe. Nederland heeft aardig wat geografische middelpunten. Het is maar net hoe je definieert wat het middelpunt van een land is. Ik zet in dit verhaal een paar van die middelpunten op een rijtje - voor mijn zoon, maar natuurlijk ook voor jullie. (Voor dit verhaal kijk ik alleen naar het Europese deel van Nederland, zonder de Caribische eilanden; met die eilanden erbij ligt alles weer anders.) Uiterste punten Voordat ik een aantal middelpunten langsloop, noem ik hier eerst de geografische extremen van Nederland. Rottumerplaat - Het noordelijkst gelegen punt van Nederland ligt op Rottumerplaat. Locatie: 53.556485, 6.492520 Bad Nieuweschans - Het oostelijkste punt van Nederland ligt bij Bad Nieuweschans (Groningen). Om precies te zijn bij grenspaal 196, bij de grensovergang naar Duitsland. Locatie: 53.180299, 7.227509 Klein-Kuttingen - Het zuidelijkste punt van Nederland ligt ...

Wat zijn de meest populaire straatnamen van Nederland?

Pas vroeg iemand me naar welke personen in Nederland de meeste straatnamen zijn vernoemd. Mijn vermoeden werd bevestigd: dat zijn geen schilders of zeehelden, maar gewoon leden van het koningshuis. Dat bracht me tot de vraag: welke straatnamen komen eigenlijk het vaakst voor in Nederland? En hoe zit dat in andere landen? Dit is de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen: 1. Kerkstraat 2. Schoolstraat 3. Molenstraat 4. Dorpsstraat 5. Molenweg 6. Julianastraat 7. Parallelweg 8. Nieuwstraat 9. Wilhelminastraat 10. Sportlaan Deze tien worden op de voet gevolgd door Industrieweg, Beatrixstraat, Kastanjelaan, Stationsweg, Eikenlaan, Markt, Prins Bernhardstraat, Emmastraat en Beukenlaan . Wat zien we aan dit lijstje? Het zijn allemaal bijzonder traditionele straatnamen met een verwijzing naar een bekend gebouw (kerk, school, molen, station), een bestemming of functie (dorp, parallelweg, sport, industrie, markt), het koningshuis (Juliana, Wilhelmina, B...