Doorgaan naar hoofdcontent

Als je voorname personen vernoemt, vernoem je ze dan met of zonder voornaam?

Stel: de gemeente gaat een straat noemen naar Carola Lootsman. Moeten ze dat dan de Lootsmanstraat of de Carola Lootsmanstraat noemen? Wie bepaalt eigenlijk of de voornaam van de persoon die je vernoemt ook in de straatnaam gebruikt wordt?

Straatnamen worden in Nederland vastgesteld door de gemeente, vaak na advies van een straatnaamcommissie. Daar wordt dus bepaald of een straatnaam met of zonder voornaam wordt vastgesteld. Er zijn geen landelijke regels voor straatnaamgeving. Er zijn wel wat richtlijnen van de VNG die door veel gemeentes worden aangehouden, zoals dat straten pas naar personen vernoemd mogen als ze al een tijdje dood zijn (met een uitzondering voor leden van het koningshuis). Maar in die richtlijnen staat verder niks over het gebruik van voornamen. Gemeentes zijn daar dus volledig vrij in. Maar ook in de gemeentelijke regels en richtlijnen die ik ken, staat niks over het gebruik van voornamen. Bij de keuze voor het al dan niet gebruiken van voornamen komt het in de praktijk dus aan op ongeschreven regels, het gevoel van het moment en de andere straatnamen in de omgeving.

Overwegingen
In het algemeen zal men voor de naamgeving in een buurt of wijk een standaard kiezen en dus alle namen mét of alle namen zónder voornaam doen. Men let er bij het vaststellen van nieuwe namen veel meer dan vroeger op dat de nieuwe straatnaam goed uit te spreken en makkelijk te schrijven is, niet te lang is en daarmee dus ook makkelijk in het gebruik. Vandaar dat veel straatnamen zonder voornaam worden vastgesteld.

Als de voorkeur is om geen voornaam te gebruiken, kan men er toch voor kiezen om een bepaalde straat in de wijk met voornaam vast te stellen. Bijvoorbeeld omdat een te vernoemen persoon een heel algemene naam zoals Jansen of De Vries heeft; de voornaam maakt dan duidelijk om welke persoon het precies gaat. Wellicht dat men binnen een thema per se twee personen met dezelfde achternaam wil vernoemen; de voornaam kan dan voor het onderscheid zorgen. Iets dergelijk kan ook het geval zijn wanneer er elders in de stad al een straat voorkomt waarin dezelfde achternaam gebruikt is. En het kan ook zijn dat een bepaalde achternaam een straatnaam oplevert die niet direct aan een persoon doet denken; een straat voor de schilder Jan Steen zal men eerder Jan Steenstraat dan simpelweg Steenstraat noemen, en als men ooit een straat naar voetballer Gyrano Kerk gaat noemen zal men dat vast niet simpelweg Kerkstraat noemen. Allemaal redenen om een voornaam te gebruiken in de straatnaam, ook als alleen het gebruik van de achternaam eigenlijk de standaard is. (Het kan trouwens ook andersom werken. In Rotterdam ligt bijvoorbeeld bij Frans Halssingel en Jeroen Boschlaan, ook de Mesdaglaan. Wist men zijn voornaam niet? Nee, men besloot hier juist de voornaam weg te laten en zo de twee broers tegelijk te vernoemen.)

Er worden tegenwoordig vaker straten naar 'vergeten vrouwen' genoemd, om zo de man/vrouw-verdeling in straatnamen (die ruim in het voordeel van de mannen is) te herstellen. Om duidelijk te maken dat de straat naar een vrouw genoemd is, kiest men er nog wel eens voor om de voornaam en soms ook de meisjesnaam erbij te zetten. In plaats van voor Verbeeklaan kiest men dan bijvoorbeeld voor Ankie Verbeek-Ohrlaan. Een bekend voorbeeld van zo'n 'vrouwenbuurt' is de wijk Stevenshof in Leiden met bijvoorbeeld de Hannie Schaftstraat, Truus Smuldersstraat en Anna Blamanpad - volgens mij hebben alle straten in die wijk de voornaam erbij.

Statistieken
Het zou natuurlijk interessant kunnen zijn om eens vast te stellen bij hoeveel procent van de naar een persoon genoemde straat er een voornaam is gebruikt. Dat zal echter een helse klus zijn. Je kunt niet simpelweg van alle Steenstraten aannemen dat die wel naar Jan Steen genoemd zullen zijn. Sterker nog: bij de meeste zal dat niet zo zijn. Die namen moet je dus allemaal met de hand nalopen om te bepalen of de schilder daar zonder voornaam vernoemd is. En dan heb je nog gevallen zoals de Piet Heinstraat in Utrecht die niet naar de beroemde zeeheld genoemd is, maar naar de zoons van de bouwondernemer die Piet & Hein heetten. Dat is dus een straat met twee voornamen en geen achternaam!

Ik heb voor een paar 'beroepsgroepen' gekeken of er een patroon te zien is in het gebruik van voornamen in de straatnaam: sporters, schilders, componisten, zeehelden en leden van het koningshuis. Voor het koningshuis en de sporters keek ik naar de volledige lijst, maar voor de andere drie categorieën heb ik om praktische redenen om steekproef genomen.

  • Personen die het vaakst vernoemd worden, zijn de leden van het koningshuis zoals Wilhelmina, Juliana en Beatrix. Het zal je niet verbazen dat daarbij altijd de voornaam en slechts zelden een achternaam gebruikt wordt. Amsterdam heeft bijvoorbeeld wel een Claus van Amsbergstraat.
  • In mijn lijst met alle straten die naar sporters genoemd zijn, is in bijna 100% van de gevallen de voornaam gebruikt. Waarschijnlijk is dat omdat die personen beter herkend en herinnerd worden met hun voornaam erbij. Geen idee wie Geesink was, maar Anton Geesink kennen we allemaal.
  • De componisten Bach, Beethoven, Chopin, Mozart, Schubert, Sweelinck, Vivaldi en Wagner hebben samen in Nederland bijna 1000 straatnamen. Daarvan is bij 97% alleen de achternaam gebruikt. Voor Beethoven en Chopin is dat zelfs 100%.
  • De zeehelden De Ruijter, De With, Doorman, Hein, Tromp (2x) en Van Speijk hebben samen ongeveer 750 straatnamen. Bij De With, Doorman en Hein wordt bijna altijd de voornaam gebruikt in de straatnaam (bij Piet Hein zelfs in 100% van de gevallen). Bij De Ruijter, Tromp en Van Speijk is de meerderheid juist zonder voornaam. Bij De Ruijter en Tromp zie je trouwens ook wel dat alleen de initiaal gebruikt wordt, zoals in de M.A. de Ruijterstraat.
  • Bij de bijna 1000 straten die naar de schilders Van Rijn, Hals, Hobbema, Van Gogh, Van Ruijsdael en Vermeer genoemd zijn, is het beeld net zo afwisselend. Bij Frans Hals wordt in bijna alle straatnamen de voornaam gebruikt, en ook bij Van Gogh en Vermeer is dat meer dan de helft. Bij Ruijsdael en Hobbema wordt juist vaker voor een straatnaam zonder voornaam gekozen. En ook bijzonder: bij Van Rijn wordt bij meer dan 90% van de straatnamen juist alleen de voornaam (Rembrandt, voor wie hem nog niet herkend had) gebruikt. 

Voor de Oranjes en de componisten is er dus nog wel een duidelijke standaard, maar voor de rest is er bijzonder veel variatie te zien die wordt veroorzaakt door lokale voorkeur en willekeur.

Reacties

Ximaar zei…
Rond de eeuwwisseling heb ik me hier een beetje mee bezig gehouden. Moest toen in het bestand van de veiligheidsregio straatnamen op een gestandaardiseerde manier afkorten zodat ze binnen 24 karakters pasten. Dat was een hele toer met een wijk verzetsheldinden in Heerhugowaard. Denk aan 'Anna Clasina op Het Landplantsoen'. Op Streetview lijkt het er op dat de gemeente inmiddels zelf een deel van die lange namen heeft aangepast. Zie nu 'A.C. Op het Landplantsoen' op straatnaambordjes. Hier in Alkmaar staat er vaak extra informatie op het straatnaambordje, zoals de voornamen en beroep. https://ximaar.wordpress.com/2008/02/23/feb-23-naslagst/

We hebben hier overigens een Van Teijlingenstraat. Daar had wel bij mogen staan dat het om Eva gaat en niet een burgemeester die Alkmaar met die achternaam heeft gehad.
Dinx zei…
@Ximaar:
Blijkbaar was die naam te lang voor de bordjes, maar de officiële registratie is nog steeds 'Anna Clasina op 't Landtplantsoen'.
Walter zei…
In het verlengde hiervan: bij leden van het koningshuis wordt ook heel wisselend met de koninklijke titels omgegaan. Ook wel lastig omdat die titels kunnen veranderen bij een troonswisseling. Zo heb je in Hilversum een Prins Bernhardstraat, Emmastraat, Prinses(!) Beatrixtunnel, Amaliatunnel en binnenkort een Alexiatunnel. De vorsten zijn vernoemd met een Koningsstraat en Koninginneweg. Als Amalia in de toekomst koningin wordt heeft ze dus een eigen straat én tunnel.
Unknown zei…
En tellen de academische titels ook mee? In Purmerend heb je de Dr. J.M. Den Uyllaan https://goo.gl/maps/eTtgaTs86TFKEL3S8 , in Amsterdam de J.M. Den Uylstraat https://goo.gl/maps/mjRddLevMucy27WK8 maar in Eindhoven de Dr. Joop den Uylstraat https://goo.gl/maps/z2t1Uaq4J2jVb6Dr6
Unknown zei…
En als je al die persoonsstraatnamen in een index zet voor een stadsplattegrond? Zet je Joop dan bij de D van Doctor, bij de J van Joop of bij de U van Uyl? Ik heb ooit geleerd dat je persoonsnamen wel indexeerd op de familienaam, maar afgeleides (vernoemingen) van persoonsnamen op voorletter. Dus de Anna Clasina op Het Landplantsoen bij de A van Anna. Maar op de Falkplan van Zaanstad staat er geheel in hoofdletters 'Uylweg, Dr. J.M. Den'. Op diezelfde plattegrond staat bij de H in kapitalen 'Holststraat, Henriette Roland' (zonder trema) en niet bij de R van Roland dat ook onderdeel is van haar achternaam. Een straatvernoeming zou m.i. op de H van Henriëtte geïndexeerd moeten zijn. (P.S. ik reageer met mijn googleaccount, maar toch heet ik 'Unknown)
Dinx zei…
@Walter en @Unknown(1):
Nee, dat zijn geen voornamen dus die tellen voor dit verhaal niet mee. Maar ook daar zijn wel wat interessante beschouwingen over te geven!

@Unknown(2): Daar heeft iedereen zo zijn eigen regels voor volgens mij. Ik heb hier in de boekenkast van verschillende plaatsen de straatnaamboeken staan, en daarin wordt in de inleiding nog wel eens uitgelegd welke sortering men heeft aangehouden.
Prof. mr. Leo R. zei…
Je zal toch maar wonen in de Prof. Mr. C.P.M. Rommestraat in Gorinchem... De helft van de straatnaam bestaat uit een chaos aan titels, voorletters en puntjes. Wie verzint zoiets?
Irina zei…
Wij woonden vroeger in de Burg. IJssel de Schepperstraat in Deventer (de afkorting is officieel). Niemand zei ooit Burg(emeester) erbij, het was altijd gewoon IJssel de Schepperstraat. Er zijn wel meer straten in die buurt genoemd naar vroegere burgemeesters, die allemaal in de wandeling gewoon bij de achternaam zonder titel worden genoemd.

Populaire posts van deze blog

Wat is de echte Monopoly-stad van Nederland? En waar ligt Ons Dorp?

Een tijd geleden heb ik al eens uitgelegd wie de straatnamen heeft gekozen voor het Nederlandse Monopoly-spel. De Nederlandse editie van het spel was de eerste waarin straatnamen uit verschillende steden werden gebruikt. Dus vroeg ik me af: is er misschien toch één stad te vinden die al die straatnamen heeft? Dan zouden ze daar mooi hun geheel eigen editie van het spel kunnen maken. Tijdens die zoektocht diende nog een tweede vraag zich aan: waar ligt Ons Dorp? Laten we eerst eens even kijken hoe bijzonder die straatnamen uit het Monopoly-spel eigenlijk zijn. In de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen, staat één straat uit Monopoly: de Dorpsstraat . Die komt in Nederland 315 keer voor, van Aalsmeer tot Zwolle. De Brink komt 67 keer voor, van Almelo tot Zuidwolde. Op 43 plaatsen ligt een Steenstraat , van Alphen aan den Rijn tot in Zwolle. Dan komen we bij een bijzonder geval: de Houtstraat komt 32 keer voor in Nederland (van Almere tot Wolvega), maar vreemd

Wat is in Nederland de langste straat met één naam?

De Oudebildtdijk in de Friese gemeente Het Bildt wordt vaak de langste straat van Nederland genoemd. De straat loopt van Westhoek naar Oudebildtzijl en is volgens Google Maps in totaal 12,1 kilometer lang. Dat is best een eind inderdaad. Maar is het daarmee inderdaad de langste straat van Nederland? En meer specifiek: de langste straat die van begin tot eind dezelfde straatnaam heeft? Ik zal het maar meteen verklappen: dat is dus niet. Als je gaat zoeken naar 'langste straat van Nederland' kom je allerlei straatnamen tegen. Ik zag dat ergens iemand de Voorstraat in Dordrecht noemde, maar die is 'slechts' 1.200 meter en daarmee met afstand niet de langste. De Laan van Meerdervoort in Den Haag wordt ook vaak genoemd, maar die is met een lengte van 5.800 meter ook zeker niet de langste straat van Nederland. Hier en daar lijkt men dat door te hebben, want daar noemt men het specifiek de langste láán van Nederland. Ik vind gemakkelijke een paar straten die een stuk la

Wie heeft de straatnamen van Monopoly gekozen?

De Barteljorisstraat, Neude, A-Kerkhof en de Kalverstraat. Iedereen kent de straatnamen uit het Monopoly-spel. Maar waarom hebben nou juist deze straatnamen een plekje in het spel gekregen? Waarom heeft men uit Rotterdam niet de Weena of de Lijnbaan gekozen, en voor Amsterdam de P.C. Hooftstraat? En waarom zitten Haarlem en Arnhem er wel in, en Maastricht en Eindhoven niet? Wie heeft dat allemaal bedacht? Voor de geschiedenis van het spel gaan we even helemaal terug naar 1904. Elizabeth Magie vroeg toen patent aan op het bordspel ' The Landlord's Game '. Geïnspireerd door dat spel liet Charles Darrow in 1934 in eigen beheer 5000 exemplaren van het spel 'Monopoly' maken en die waren binnen een jaar verkocht. Toen toonde Parker Brothers interesse om het spel in de Verenigde Staten uit te geven. Zij verkochten binnen een jaar meer dan een miljoen exemplaren. De populariteit van het spel bleef niet onopgemerkt en de Engelse firma Waddington kocht in 1936 de rechten o

Waar ligt het geografisch middelpunt van Nederland?

Mijn zoon vroeg me waar precies het middelpunt van Nederland, want daar wil hij dan graag een keer met me naartoe. Nederland heeft aardig wat geografische middelpunten. Het is maar net hoe je definieert wat het middelpunt van een land is. Ik zet in dit verhaal een paar van die middelpunten op een rijtje - voor mijn zoon, maar natuurlijk ook voor jullie. (Voor dit verhaal kijk ik alleen naar het Europese deel van Nederland, zonder de Caribische eilanden; met die eilanden erbij ligt alles weer anders.) Uiterste punten Voordat ik een aantal middelpunten langsloop, noem ik hier eerst de geografische extremen van Nederland. Rottumerplaat - Het noordelijkst gelegen punt van Nederland ligt op Rottumerplaat. Locatie: 53.556485, 6.492520 Bad Nieuweschans - Het oostelijkste punt van Nederland ligt bij Bad Nieuweschans (Groningen). Om precies te zijn bij grenspaal 196, bij de grensovergang naar Duitsland. Locatie: 53.180299, 7.227509 Klein-Kuttingen - Het zuidelijkste punt van Nederland ligt