Doorgaan naar hoofdcontent

Bewoners van de Peperstraat: moerasvolk of rijke kooplui?

Op tientallen plaatsen in Nederland liggen Peperstraten. Vaak wordt verteld dat deze straten herinneren aan ons rijke koopmansverleden, toen er volop in peper werd gehandeld en er in alle steden peperpakhuizen moeten zijn geweest. Voor de meeste Peperstraten geldt echter een heel ander verhaal.

Peper werd al als specerij gebruikt door oude volken als de Perzen, de Egyptenaren, de Grieken en de Romeinen. In de Middeleeuwen was het in Europa echter nog bijzonder schaars, en daardoor 'peperduur'. Het waren toen vooral de Arabieren die peper naar Europa brachten. Rond 1500 ontdekte de Portugees Vasco da Gama dat je rond Kaap de Goede Hoop naar 'de Oost' kon varen, en vanaf dat moment brachten ook de Portugezen peper naar Europa. Daarmee verdween de schaarste. De Nederlanders zagen wel wat in de handel in peper en andere specerijen uit Oost-Indië. Dat was een van de redenen dat in 1602 de Vereenigde Oostindische Compagnie werd opgericht. Er ontstond een - letterlijk en figuurlijk - rijke handel in peper. Op een gegeven moment werd meer dan de helft van de Europese peperconsumptie door de VOC aangevoerd; peper vormde in de 17e eeuw ongeveer één derde van de totale veilingopbrengsten in ons land. Allemaal bijzonder interessant, maar de vraag is natuurlijk: is die rijke handel inderdaad de verklaring voor al die Peperstraten?

Peper in je straat
Er zijn in Nederland ongeveer zeventig Peperstraten. Die liggen verspreid over het hele land, maar de meeste liggen in de provincies Noord-Brabant, Noord-Holland, Zuid-Holland en Gelderland, met ieder meer dan tien Peperstraten. In andere provincies komen nergens meer dan vijf Peperstraten voor. In Drenthe, Flevoland en Zeeland hebben ze er zelfs ieder maar Ă©Ă©n. Veel van de straten liggen in het rivierengebied, of elders in de buurt van het water. Een flink deel van de Peperstraten ligt in historische binnensteden. Zo was er volgens oude bronnen in 1533 al een Peperstraat in Enkhuizen, in 1471 al een Pepersteeg in Haarlem, in 1469 al een Peperstraat in Amersfoort, 1410 al een Pepergasse in Nijmegen, in 1386 was er al een Peperstraat in Groningen, de Peperstraat in Delft kwam in 1374 al voor (hoewel die toen nog de Pepersteeg heette) en de Peperstraat in Den Bosch werd zelfs in 1303 al genoemd.

Die straten bestonden dus al lang voordat de peperhandel in de zeventiende eeuw een vlucht nam. Ze herinneren helemaal niet aan het koopmansverleden, maar aan een periode daarvoor. Het zou best kunnen dat in al die historische straten toen al apothekers of kruideniers zaten die peper verkochten, maar waarom zou men die straten dan juist naar peper noemen en niet naar een van de vele andere producten die er te koop waren, of naar de handelaar zelf? Het lastige van al die oude straatnamen is dat de precieze herkomst soms moeilijk te achterhalen is. Ze zijn allemaal in de volksmond ontstaan, en bestonden vaak al een tijdje voordat ze voor het eerst op schrift werden vastgelegd. Het zou ook best kunnen dat er in zo'n Peperstraat gewoon iemand woonde die 'Peper' heette, want die familienaam kwam in die tijd ook al voor. Er is echter nog een verklaring, en die lijkt in veel plaatsen te gelden.

Pepers en biezen
'Peper' is ook de volksnaam voor de mattenbies, een grasplant die veel groeit in en aan het water. In deze betekenis is het woord 'peper' verwant met het oude woord 'peep' of 'pepe' dat 'riet- of strohalm' betekent. De mattenbies werd in de Middeleeuwen veel gebruikt voor allerlei soorten vlechtwerk, zoals biezen manden, zittingen van stoelen en krukjes, en matten. Deze peper zal in die tijd bij veel mensen bekender zijn geweest dan de gelijknamige specerij. De mattenbies groeide volop langs het water rondom de oude steden, en het is goed voor te stellen dat er vanuit de oude stad een pad naar dat biezengebied liep. Zo ligt aan de westkant van de oude binnenstad van Delft een Peperstraat, terwijl aan de oostkant een straat ligt die Rietveld heet. Het is opvallend dat veel van de eeuwenoude Peperstraten haaks op een kreek, beek of riviertje lopen.

Van de Peperstraat in Amsterdam staat wel vast dat die is genoemd naar de peperwerf, die op de plaats van de straat lag en behoorde bij de pakhuizen van de VOC (en het is ook geen toeval dat iets verderop de Foeliestraat ligt). De meeste Peperstraten herinneren ons echter helemaal niet aan ons rijke koopmansverleden, maar aan de tijd daarvoor toen we onze steden en dorpen bouwden in een drassige delta en daar onze biezen pakten.

Reacties

Anoniem zei…
Leuk, dit vervolg op mijn opmerkingen bij de wroetende mol

Groet,
Bert
Dinx zei…
Goed dat je het gezien hebt, Bert. Ik was ooit al met het onderzoek naar de Peperstraten begonnen, maar jouw opmerkingen waren wel een reden om dat verhaal eens af te maken.
Ik vraag me af of peep verwant is aan pijp. Klinkt logisch omdat riet hol is.
Unknown zei…
Mooi die connectie tussen Rietveld en Peper!
Dinx zei…
@Sjoerd: Lees meer hierover in het WNT: gtb.inl.nl

@Ruud: Mooi! Zo had ik het zelf nog niet bekeken.
Unknown zei…
De Peperstraat in Almere ligt in de Kruidenwijk, en verwijst dus simpelweg naar de peper zoals we die vandaag kennen uit de supermarkt. Dit is dan ook een naam uit de recente jaren 80 :)
Nico zei…
Ik heb begrepen dat het in Brabant ook kan samenhangen met de lokale term voor moestuin, de peper. Ik kan echter geen fatsoenlijke bronnen voor deze term vinden.

Populaire posts van deze blog

Wat is de echte Monopoly-stad van Nederland? En waar ligt Ons Dorp?

Een tijd geleden heb ik al eens uitgelegd wie de straatnamen heeft gekozen voor het Nederlandse Monopoly-spel. De Nederlandse editie van het spel was de eerste waarin straatnamen uit verschillende steden werden gebruikt. Dus vroeg ik me af: is er misschien toch Ă©Ă©n stad te vinden die al die straatnamen heeft? Dan zouden ze daar mooi hun geheel eigen editie van het spel kunnen maken. Tijdens die zoektocht diende nog een tweede vraag zich aan: waar ligt Ons Dorp? Laten we eerst eens even kijken hoe bijzonder die straatnamen uit het Monopoly-spel eigenlijk zijn. In de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen, staat Ă©Ă©n straat uit Monopoly: de Dorpsstraat . Die komt in Nederland 315 keer voor, van Aalsmeer tot Zwolle. De Brink komt 67 keer voor, van Almelo tot Zuidwolde. Op 43 plaatsen ligt een Steenstraat , van Alphen aan den Rijn tot in Zwolle. Dan komen we bij een bijzonder geval: de Houtstraat komt 32 keer voor in Nederland (van Almere tot Wolvega), maar vreemd...

Wat is in Nederland de langste straat met Ă©Ă©n naam?

De Oudebildtdijk in de Friese gemeente Het Bildt wordt vaak de langste straat van Nederland genoemd. De straat loopt van Westhoek naar Oudebildtzijl en is volgens Google Maps in totaal 12,1 kilometer lang. Dat is best een eind inderdaad. Maar is het daarmee inderdaad de langste straat van Nederland? En meer specifiek: de langste straat die van begin tot eind dezelfde straatnaam heeft? Ik zal het maar meteen verklappen: dat is dus niet. Als je gaat zoeken naar 'langste straat van Nederland' kom je allerlei straatnamen tegen. Ik zag dat ergens iemand de Voorstraat in Dordrecht noemde, maar die is 'slechts' 1.200 meter en daarmee met afstand niet de langste. De Laan van Meerdervoort in Den Haag wordt ook vaak genoemd, maar die is met een lengte van 5.800 meter ook zeker niet de langste straat van Nederland. Hier en daar lijkt men dat door te hebben, want daar noemt men het specifiek de langste lĂ¡Ă¡n van Nederland. Ik vind gemakkelijke een paar straten die een stuk la...

Waar ligt het geografisch middelpunt van Nederland?

Mijn zoon vroeg me waar precies het middelpunt van Nederland, want daar wil hij dan graag een keer met me naartoe. Nederland heeft aardig wat geografische middelpunten. Het is maar net hoe je definieert wat het middelpunt van een land is. Ik zet in dit verhaal een paar van die middelpunten op een rijtje - voor mijn zoon, maar natuurlijk ook voor jullie. (Voor dit verhaal kijk ik alleen naar het Europese deel van Nederland, zonder de Caribische eilanden; met die eilanden erbij ligt alles weer anders.) Uiterste punten Voordat ik een aantal middelpunten langsloop, noem ik hier eerst de geografische extremen van Nederland. Rottumerplaat - Het noordelijkst gelegen punt van Nederland ligt op Rottumerplaat. Locatie: 53.556485, 6.492520 Bad Nieuweschans - Het oostelijkste punt van Nederland ligt bij Bad Nieuweschans (Groningen). Om precies te zijn bij grenspaal 196, bij de grensovergang naar Duitsland. Locatie: 53.180299, 7.227509 Klein-Kuttingen - Het zuidelijkste punt van Nederland ligt ...

Wat zijn de meest populaire straatnamen van Nederland?

Pas vroeg iemand me naar welke personen in Nederland de meeste straatnamen zijn vernoemd. Mijn vermoeden werd bevestigd: dat zijn geen schilders of zeehelden, maar gewoon leden van het koningshuis. Dat bracht me tot de vraag: welke straatnamen komen eigenlijk het vaakst voor in Nederland? En hoe zit dat in andere landen? Dit is de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen: 1. Kerkstraat 2. Schoolstraat 3. Molenstraat 4. Dorpsstraat 5. Molenweg 6. Julianastraat 7. Parallelweg 8. Nieuwstraat 9. Wilhelminastraat 10. Sportlaan Deze tien worden op de voet gevolgd door Industrieweg, Beatrixstraat, Kastanjelaan, Stationsweg, Eikenlaan, Markt, Prins Bernhardstraat, Emmastraat en Beukenlaan . Wat zien we aan dit lijstje? Het zijn allemaal bijzonder traditionele straatnamen met een verwijzing naar een bekend gebouw (kerk, school, molen, station), een bestemming of functie (dorp, parallelweg, sport, industrie, markt), het koningshuis (Juliana, Wilhelmina, B...