Doorgaan naar hoofdcontent

Laan van Nieuw Oosteinde of Laan van Nieuw Oost-Indië? Of allebei?

De Laan van Nieuw Oosteinde is een belangrijke weg tussen Voorburg en Den Haag. Als je de gemeentegrens passeert, heet de weg in Den Haag ineens Laan van Nieuw Oost-Indië. Dat lijkt er aardig op, maar het is toch nét twee lettertjes anders. Dat kan toch haast geen toeval zijn...

Die weg ligt er al eeuwen. In de loop der tijd heeft hij een aantal verschillende namen gehad. Het was in die tijd helemaal niet ongebruikelijk dat een straatnaam in de volksmond veranderde. Dat gebeurde bijvoorbeeld als een belangrijke eigenschap, bewoner of bestemming veranderde. In de vijftiende eeuw leidde de weg naar de hofstede 'De Werve' in Voorburg. De weg werd daarom eeuwenlang 'Werflaen' of 'Wervelaan' genoemd. Vanaf de zeventiende eeuw moest iedereen die de weg wilde gebruiken tol betalen. Daar kwam pas in 1928 een einde aan. De weg naar de hofstede is ook nog een tijdlang 'Hoflaan' genoemd, en aan het eind van de achttiende eeuw komt ook nog de naam 'Nieuwe Laan' voor.

Aan het eind van de negentiende eeuw kreeg de straat zijn huidige naam. In 1886 werd in Voorburg de naam 'Laan van Nieuw Oosteinde' geregistreerd. En in 1894 werd voor het Haagse deel de naam 'Laan van Nieuw Oost-Indië' vastgelegd. Die naam wordt vaak afgekort tot 'Laan van NOI'. Het curieuze is dat zowel Voorburg als Den Haag een historische onderbouwing heeft bij de keuze voor de eigen schrijfwijze. De 'Laan van Nieuw Oosteinde' is namelijk genoemd naar het Voorburgse 'Huis Nieuw Oosteinde' dat vlak bij het huidige treinstation Laan van NOI moet hebben gestaan. Dit treinstation stond in de 19e eeuw overigens bekend als station 'Nieuw Oosteinde'. En de Laan van Nieuw Oost-Indië in Den Haag is genoemd naar een zeventiende-eeuwse herberg met de naam 'Nieuw Oost-Indië', die een paarhonderd meter noordelijker moet hebben gestaan, in de buurt van de Bezuidenhoutseweg. Daar is in beide gevallen geen speld tussen te krijgen...

Waarom noem je een huis 'Nieuw Oosteinde' of een herberg 'Nieuw Oost-Indië'? Ik weet het niet, maar bij allebei kan ik wel een verhaal bedenken. Hebben die herberg en dat huis werkelijk allebei bestaan? Dat weet ik ook niet. Ik heb er in ieder geval nog geen goede bronnen voor kunnen vinden, en beide gemeentes doen er in de verklaring van hun straatnaam ook een beetje schimmig over. Misschien weten zij het ook wel niet. Feit is dat beide namen al heel lang door elkaar worden gebruikt.

Een herberg en een huis met een nagenoeg gelijke naam, op tweehonderd meter van elkaar. Ik vind het wel een mooi verhaal. En het is natuurlijk ook goed mogelijk. Ik stel voor dat we gewoon beide verklaringen voor waar aannemen, totdat het tegendeel bewezen wordt.

Reacties

Peter zei…
In vroeger dagen werd de westelijke begrenzing van de stad (dat is richting Loosduinen) aangegeven met de straatnaam Westeinde. Voor de noordkant (richting Scheveningen) hebben we ook zo'n naam: het Noordeinde. Dus waarom zou de oostkant niet ooit het Oosteinde geweest kunnen zijn. Het is maar een gedachte.
Leuk artikel over twee straten waar ik vaak kom. Op de Laan van NOI heb ik zelfs nog een halfjaar gewoond.

Aardig is dat de naam van de Laan van Nieuw Oost-Indië niet alleen in de schrijftaal, maar ook in de spreektaal doorgaans wordt afgekort: Laan van Noi, rijmend op hoi.

Laan van Noe voor het Voorburgse deel heb ik daarentegen nog nooit gehoord, maar het afkorten is ook de Voorburgers niet vreemd, want ze hebben natuurlijk wel de KW-laan en de KJ-laan (waarbij ik niet zeker weet of de afkorting KJ-laan ook in de spreektaal voorkomt, KW-laan in ieder geval wel).
Wat denk je overigens van het spatiegebruik? Zou het niet Nieuw-Oost-Indië en Nieuw-Oosteinde moeten zijn?
Dinx zei…
@Peter:
Delft heeft ook een Noord-, Oost-, Zuid- en Westeinde. Zo raar is die gedachte dus niet.

@Maarten:
Over dat spatiegebruik is ook wel wat te zeggen, ja... ;-)
Rob Essers zei…
In Het Vaderland van 27 oktober 1931 staat een bijdrage met als kop Laan van Nieuw Oost-Indië of Laan van Nieuw-Oosteinde; zie http://tiny.cc/yu02cw

Daarin schrijft dr. A.A. Beekman "dat de naam Laan van Nieuw Oost-Indië ouder is dan die van Laan van Nieuw-Oosteinde en dat dus de eerste niet door verbastering uit den laatste kan ontstaan zijn, wèl dat het omgekeerde het geval is geweest."

De bronverwijzingen maken een overtuigende indruk. "Is dus de naam Laan van Nieuw-Oost-Indië goed te verklaren, met dien van Laan van Nieuw-Oosteinde is dat geenszins het geval en daartoe is, voor zooveel mij bekend, zelfs nooit een poging gedaan."
Dinx zei…
Goed speurwerk, Rob! We moeten dit verhaal maar als enige juiste theorie aanhouden, totdat ooit wellicht een keer iemand met een oude kaart komt waar het Huis Nieuw Oosteinde op staat.

Het zal je trouwens deugd doen dat in dit artikel de straatnaam netjes als 'Laan van Nieuw-Oost-Indië' met streepjes wordt geschreven, precies zoals de straatnaam officieel staat geregistreerd! ;-)
Laura zei…
'De Werve' in Voorburg? Grappig dat er een 'Te Werve' is in Rijswijk.
Unknown zei…
De KJ-laan (ik woon er om de hoek) is inderdaad ingeburgerd spraakgebruik in Voorburg, net als de KW-laan.
Er is ook een Prinses Beatrixlaan (daar woont mijn moeder) maar die is nooit Koningin Beatrixlaan geworden. En dus ook niet de KB-laan.
De afkorting PB-laan ligt minder voor de hand omdat er ook nog een Prins Bernhardlaan is.
Anoniem zei…
Leuk verhaal, ga wonen aan de Laan van Nieuw Oosteinde en was benieuwd naar de achtergrond.
Rudolf zei…
Op oude kadasterkaarten uit de 19e eeuw staat alleen de aanduiding ‘Laan van Nieuw Oosteinde’, over de hele toenmalige lengte van het Haagse Bos tot aan de huidige Parkweg (voorheen Achterweg) in Voorburg. Zou dat dan toch de juiste historische aanduiding zijn?
Arnoud en Frans zei…
Beste allen,
Allereerst petje af voor het gedegen onderzoek. Inmiddels schrijven 2024 en hebben we geen uitsluitsel. @Rudolf: Heb je een link naar de kadasterkaart en eventuele oudere bronnen? Het lijkt ons ontzettend leuk om ons hierin te verdiepen.
Warme groet,
Arnoud en Frans
Dinx zei…
@Arnoud en Frans:
Op https://topotijdreis.nl/vergelijk/kaart/2004/kaart/1850/@83711,455052,10 kun je oude kaarten van Nederland bekijken en vergelijken. Je kunt hier zien dat tot aan het begin van de twintigste eeuw de naam 'Laan van Nieuw Oosteinde' werd weergegeven. Dat lijkt niet helemaal correct want het Haags Gemeentearchief weet dat de naam 'Laan van Nieuw Oost-Indië' in 1894 voor het Haagse deel werd vastgesteld: https://haagsgemeentearchief.nl/straatnamencollectie/?mode=gallery&view=list&page=1&reverse=0&q=laan%20van%20nieuw%20oost%20indie

Voel je vrij om er nog eens dieper in te duiken!

Populaire posts van deze blog

Wat is de echte Monopoly-stad van Nederland? En waar ligt Ons Dorp?

Een tijd geleden heb ik al eens uitgelegd wie de straatnamen heeft gekozen voor het Nederlandse Monopoly-spel. De Nederlandse editie van het spel was de eerste waarin straatnamen uit verschillende steden werden gebruikt. Dus vroeg ik me af: is er misschien toch één stad te vinden die al die straatnamen heeft? Dan zouden ze daar mooi hun geheel eigen editie van het spel kunnen maken. Tijdens die zoektocht diende nog een tweede vraag zich aan: waar ligt Ons Dorp? Laten we eerst eens even kijken hoe bijzonder die straatnamen uit het Monopoly-spel eigenlijk zijn. In de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen, staat één straat uit Monopoly: de Dorpsstraat . Die komt in Nederland 315 keer voor, van Aalsmeer tot Zwolle. De Brink komt 67 keer voor, van Almelo tot Zuidwolde. Op 43 plaatsen ligt een Steenstraat , van Alphen aan den Rijn tot in Zwolle. Dan komen we bij een bijzonder geval: de Houtstraat komt 32 keer voor in Nederland (van Almere tot Wolvega), maar vreemd...

Wat is in Nederland de langste straat met één naam?

De Oudebildtdijk in de Friese gemeente Het Bildt wordt vaak de langste straat van Nederland genoemd. De straat loopt van Westhoek naar Oudebildtzijl en is volgens Google Maps in totaal 12,1 kilometer lang. Dat is best een eind inderdaad. Maar is het daarmee inderdaad de langste straat van Nederland? En meer specifiek: de langste straat die van begin tot eind dezelfde straatnaam heeft? Ik zal het maar meteen verklappen: dat is dus niet. Als je gaat zoeken naar 'langste straat van Nederland' kom je allerlei straatnamen tegen. Ik zag dat ergens iemand de Voorstraat in Dordrecht noemde, maar die is 'slechts' 1.200 meter en daarmee met afstand niet de langste. De Laan van Meerdervoort in Den Haag wordt ook vaak genoemd, maar die is met een lengte van 5.800 meter ook zeker niet de langste straat van Nederland. Hier en daar lijkt men dat door te hebben, want daar noemt men het specifiek de langste láán van Nederland. Ik vind gemakkelijke een paar straten die een stuk la...

Waar ligt het geografisch middelpunt van Nederland?

Mijn zoon vroeg me waar precies het middelpunt van Nederland, want daar wil hij dan graag een keer met me naartoe. Nederland heeft aardig wat geografische middelpunten. Het is maar net hoe je definieert wat het middelpunt van een land is. Ik zet in dit verhaal een paar van die middelpunten op een rijtje - voor mijn zoon, maar natuurlijk ook voor jullie. (Voor dit verhaal kijk ik alleen naar het Europese deel van Nederland, zonder de Caribische eilanden; met die eilanden erbij ligt alles weer anders.) Uiterste punten Voordat ik een aantal middelpunten langsloop, noem ik hier eerst de geografische extremen van Nederland. Rottumerplaat - Het noordelijkst gelegen punt van Nederland ligt op Rottumerplaat. Locatie: 53.556485, 6.492520 Bad Nieuweschans - Het oostelijkste punt van Nederland ligt bij Bad Nieuweschans (Groningen). Om precies te zijn bij grenspaal 196, bij de grensovergang naar Duitsland. Locatie: 53.180299, 7.227509 Klein-Kuttingen - Het zuidelijkste punt van Nederland ligt ...

Wat zijn de meest populaire straatnamen van Nederland?

Pas vroeg iemand me naar welke personen in Nederland de meeste straatnamen zijn vernoemd. Mijn vermoeden werd bevestigd: dat zijn geen schilders of zeehelden, maar gewoon leden van het koningshuis. Dat bracht me tot de vraag: welke straatnamen komen eigenlijk het vaakst voor in Nederland? En hoe zit dat in andere landen? Dit is de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen: 1. Kerkstraat 2. Schoolstraat 3. Molenstraat 4. Dorpsstraat 5. Molenweg 6. Julianastraat 7. Parallelweg 8. Nieuwstraat 9. Wilhelminastraat 10. Sportlaan Deze tien worden op de voet gevolgd door Industrieweg, Beatrixstraat, Kastanjelaan, Stationsweg, Eikenlaan, Markt, Prins Bernhardstraat, Emmastraat en Beukenlaan . Wat zien we aan dit lijstje? Het zijn allemaal bijzonder traditionele straatnamen met een verwijzing naar een bekend gebouw (kerk, school, molen, station), een bestemming of functie (dorp, parallelweg, sport, industrie, markt), het koningshuis (Juliana, Wilhelmina, B...