Doorgaan naar hoofdcontent

Heulen en kneuteren met de koning - over de straatnamen van Prinsjesdag

Op Prinsjesdag rijden koning Willem-Alexander en koningin MĂ¡xima in de Glazen Koets van Paleis Noordeinde naar de Ridderzaal. Hopelijk kijken ze onderweg goed uit het raam naar de straatnaambordjes, want de route leidt ze langs een paar bijzondere straatnamen die allemaal wat vertellen over de geschiedenis van Den Haag.

Nadat de koets het paleis verlaten heeft, rijdt deze eerst een stukje over het Noordeinde. Die straat werd eeuwen geleden al zo genoemd omdat hij aan de noordkant de stad uitliep. Het was toen overigens niet meer dan een modderpad. De bebouwing hield hier op en het was dus echt het noordeind van de stad. In 1533 werd hier een huis gebouwd dat in de loop der eeuwen is verbouwd, verwaarloosd, gerestaureerd en uitgebreid, en uiteindelijk geworden is tot het Paleis Noordeinde zoals wij dat nu kennen. Sinds 1984 is het in gebruik als werkpaleis, eerst voor koningin Beatrix en nu voor Willem-Alexander.

De koets slaat linksaf de Heulstraat in. Langs de oostkant van het Noordeinde liep ooit een beek (van Kijkduin naar de Hofvijver) en op deze plek kon je die beek via een brug oversteken om het zijstraatje in te gaan. Heul is een oud woord voor brug, en de naam van het straatje is daaraan ontleend. Je ziet die 'heul' ook terug in namen zoals Kwintsheul (brug over de 'quint' (waarvan de herkomst dan weer onzeker is)) en Zwetheul (brug over de Zweth). Heel in de verte heeft 'heul' wel iets te maken met het werkwoord 'heulen', in de betekenis 'samenspannen'.

In het verlengde van de Heulstraat ligt de Kneuterdijk. In een document uit 1539 komt deze naam al voor als 'Knoterdijck' of 'Knoeterdijck'. Volgens Constantijn Huygens had die naam te maken met 'kneuteren' of 'knoteren', waarmee men bij de vinkenvangst het gebruik van lokvogels aanduidt. Huygens noemde de straat zelf Agger Acanthinus, wat wel vertaald wordt als Distelvinkenplein. En distelvink is dan weer een ander woord voor het puttertje, wat we kennen van het beroemde schilderij van Fabritius dat even verderop in het Mauritshuis hangt. Maar daar komen we zo.

We rijden het Lange Voorhout op. Die naam kan niet los worden gezien van het Korte Voorhout. Het hele Voorhout is een uitloper van het Haagse Bos. In de veertiende eeuw stond hier al een hofstede die 'Voerhoute' werd genoemd; vanuit het centrum van de stad bezien lag die inderdaad vĂ³Ă³r het bos. Tijdens de Franse tijd in Nederland (van 1811 tot 1813) droeg het Lange Voorhout kort de Franse naam Cour Napoleon (Napoleonsplein).

De koets volgt de bocht naar rechts en komt op het Tournooiveld uit. Een toernooiveld dus, maar dan in de ouderwetsche spelling. Den Haag had eeuwen terug twee schuttersgilden - St. Joris en St. Sebastiaan - en die hadden ongeveer op deze plek hun terreinen. Zo'n schietbaan werd ook wel de doelen genoemd, en later ging men die naam ook voor het gildegebouw gebruiken. Iets verderop herinnert ook de naam van de Doelenstraat aan deze doelen - die straatnaam kwam in 1608 al voor.

We komen bij de Korte Vijverberg. Net zoals Lange Voorhout bij Korte Voorhout hoort, hoort de Korte Vijverberg bij de Lange Vijverberg. Beide liggen langs de Hofvijver, respectievelijk langs de korte en de lange zijde. De Lange Vijverberg was er het eerst. Om die straat aan te kunnen leggen, moest een deel van de vijver worden gedempt. Het uitgediepte zand werd op de rand langs de vijver gelegd en zo ontstond een 'berg'. De naam Vijverberg werd in de veertiende eeuw al gebruikt.

En dan gaat de koets langs het Mauritshuis en door de Grenadierspoort (ook wel Mauritspoort) het Binnenhof op. De Graven van Holland lieten aan het eind van de dertiende eeuw op deze plek een grafelijk kasteel bouwen, en daaromheen ontstond vervolgens Den Haag. De hof binnen de muren van het kasteel werd het Binnenhof, en het deel van de hofgrond buiten de muren noemde men Nederhof, Voorhof en uiteindelijk Buitenhof.

Zo, weer wat geleerd over onze Hofstad. Tijd om uit te stappen!

Reacties

Anoniem zei…
Leuk om te lezen.
Unknown zei…
"Kwintsheul (brug over de Quint)" - Zover mij bekend is dit geen brug over de Quint, er is geen water met die naam. Er is wel discussie over de herkomst van de naam (het zou de vijfde brug vanaf Voorburg zijn, of aangelegd door ene Quint), maar geen consensus. Zie ook:

http://www.overhetwestland.nl/2013/07/09/veel-getwitter-over-de-naam-kwintsheul/
Dinx zei…
@Jaap:
Misschien dat 'Quint' inderdaad niet de letterlijke naam van het watertje was. Ik las in de Etymologiebank dat het gaat over een water dat rond 1280-1287 vermeld wordt als quintes wateringhe, in 1336 als Quincweteringe. Dat leest toch als een watering die 'quint' heet. Maar ik begrijp uit de verhalen dat er ook onduidelijkheid is over de precieze herkomst van dat woord.
Unknown zei…
Dan zal er toch een watertje bestaan hebben wellicht. Het klinkt alsof er grondig onderzoek gedaan is!

Populaire posts van deze blog

Wat is de echte Monopoly-stad van Nederland? En waar ligt Ons Dorp?

Een tijd geleden heb ik al eens uitgelegd wie de straatnamen heeft gekozen voor het Nederlandse Monopoly-spel. De Nederlandse editie van het spel was de eerste waarin straatnamen uit verschillende steden werden gebruikt. Dus vroeg ik me af: is er misschien toch Ă©Ă©n stad te vinden die al die straatnamen heeft? Dan zouden ze daar mooi hun geheel eigen editie van het spel kunnen maken. Tijdens die zoektocht diende nog een tweede vraag zich aan: waar ligt Ons Dorp? Laten we eerst eens even kijken hoe bijzonder die straatnamen uit het Monopoly-spel eigenlijk zijn. In de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen, staat Ă©Ă©n straat uit Monopoly: de Dorpsstraat . Die komt in Nederland 315 keer voor, van Aalsmeer tot Zwolle. De Brink komt 67 keer voor, van Almelo tot Zuidwolde. Op 43 plaatsen ligt een Steenstraat , van Alphen aan den Rijn tot in Zwolle. Dan komen we bij een bijzonder geval: de Houtstraat komt 32 keer voor in Nederland (van Almere tot Wolvega), maar vreemd...

Wat is in Nederland de langste straat met Ă©Ă©n naam?

De Oudebildtdijk in de Friese gemeente Het Bildt wordt vaak de langste straat van Nederland genoemd. De straat loopt van Westhoek naar Oudebildtzijl en is volgens Google Maps in totaal 12,1 kilometer lang. Dat is best een eind inderdaad. Maar is het daarmee inderdaad de langste straat van Nederland? En meer specifiek: de langste straat die van begin tot eind dezelfde straatnaam heeft? Ik zal het maar meteen verklappen: dat is dus niet. Als je gaat zoeken naar 'langste straat van Nederland' kom je allerlei straatnamen tegen. Ik zag dat ergens iemand de Voorstraat in Dordrecht noemde, maar die is 'slechts' 1.200 meter en daarmee met afstand niet de langste. De Laan van Meerdervoort in Den Haag wordt ook vaak genoemd, maar die is met een lengte van 5.800 meter ook zeker niet de langste straat van Nederland. Hier en daar lijkt men dat door te hebben, want daar noemt men het specifiek de langste lĂ¡Ă¡n van Nederland. Ik vind gemakkelijke een paar straten die een stuk la...

Waar ligt het geografisch middelpunt van Nederland?

Mijn zoon vroeg me waar precies het middelpunt van Nederland, want daar wil hij dan graag een keer met me naartoe. Nederland heeft aardig wat geografische middelpunten. Het is maar net hoe je definieert wat het middelpunt van een land is. Ik zet in dit verhaal een paar van die middelpunten op een rijtje - voor mijn zoon, maar natuurlijk ook voor jullie. (Voor dit verhaal kijk ik alleen naar het Europese deel van Nederland, zonder de Caribische eilanden; met die eilanden erbij ligt alles weer anders.) Uiterste punten Voordat ik een aantal middelpunten langsloop, noem ik hier eerst de geografische extremen van Nederland. Rottumerplaat - Het noordelijkst gelegen punt van Nederland ligt op Rottumerplaat. Locatie: 53.556485, 6.492520 Bad Nieuweschans - Het oostelijkste punt van Nederland ligt bij Bad Nieuweschans (Groningen). Om precies te zijn bij grenspaal 196, bij de grensovergang naar Duitsland. Locatie: 53.180299, 7.227509 Klein-Kuttingen - Het zuidelijkste punt van Nederland ligt ...

Wat zijn de meest populaire straatnamen van Nederland?

Pas vroeg iemand me naar welke personen in Nederland de meeste straatnamen zijn vernoemd. Mijn vermoeden werd bevestigd: dat zijn geen schilders of zeehelden, maar gewoon leden van het koningshuis. Dat bracht me tot de vraag: welke straatnamen komen eigenlijk het vaakst voor in Nederland? En hoe zit dat in andere landen? Dit is de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen: 1. Kerkstraat 2. Schoolstraat 3. Molenstraat 4. Dorpsstraat 5. Molenweg 6. Julianastraat 7. Parallelweg 8. Nieuwstraat 9. Wilhelminastraat 10. Sportlaan Deze tien worden op de voet gevolgd door Industrieweg, Beatrixstraat, Kastanjelaan, Stationsweg, Eikenlaan, Markt, Prins Bernhardstraat, Emmastraat en Beukenlaan . Wat zien we aan dit lijstje? Het zijn allemaal bijzonder traditionele straatnamen met een verwijzing naar een bekend gebouw (kerk, school, molen, station), een bestemming of functie (dorp, parallelweg, sport, industrie, markt), het koningshuis (Juliana, Wilhelmina, B...