Arnhem Dubbelstad - over de straatnamen van Arnhem

Mijn peetoom woonde vroeger in Arnhem en dus kwam ik als klein kind regelmatig in die stad. Ik denk dat ik daardoor eerder een trolleybus heb zien rijden dan een tram of metro. Het intrigeerde me altijd dat Westervoort ten oosten van Arnhem ligt en Oosterbeek ten westen. En doordat mijn oom in de Sweelincklaan woonde, wist ik al wie Sweelinck was voordat ik ooit een briefje van 25 gulden had gezien.

Ik was direct geïnteresseerd toen ik een jaar geleden hoorde dat Kees Crone een boek over de straatnamen van Arnhem aan het schrijven was. Dat boek is eind vorig jaar verschenen: "Arnhem Dubbelstad. Straatnamen in wijken en buurten." In zijn boek vertelt Kees Crone uitgebreid over de verschillende wijken en buurten van de stad. Hij vertelt echter zó uitgebreid allerlei feiten en achtergronden over de statige herenhuizen, de moderne kantoorpanden, de beroemde bewoners, de winkels en de neringen, dat het even zoeken is naar de verhalen over de straatnamen. Er komen mooie namen voorbij zoals de Weerdjesstraat en de Schrassertstraat... maar helaas zonder uitleg. Soms wordt wel verklaard waar een bepaalde straatnaam vandaan komt, maar net zo makkelijk wordt er uitgeweid over de architecten van de beeldbepalende panden en over de bijzondere gebouwen die helaas verdwenen zijn. Ik las dat de Pastoorstraat beter Rabbijnstraat had kunnen heten, omdat er sinds 1853 een synagoge is gevestigd. Vervolgens gaat het verder over de synagoge, maar weet ik nog niet waarom de straat dan toch ooit Pastoorstraat is genoemd!

Burgemeesters en Metamorfosen
Bij alle wijk- en buurtnamen wordt wel consistent de herkomst genoemd; de namen van buurten en wijken zijn vaak van oude landhuizen of landgoederen afgeleid. Tussen alle achtergrondverhalen door leer je heus ook wel wat over de straatnamen. De gekozen thema's blijken in Arnhem heel mooi de ontwikkeling te volgen die je ook in andere steden ziet. In de Burgemeesterswijk - die rond 1900 werd gesticht - werden nieuwe straten al vanaf het begin naar burgemeesters (en andere belangrijke bestuurders) genoemd; het is een sjieke wijk met grote huizen en daar passen de sjieke burgemeestersnamen zoals Van Lawick van Pabst, Pels Rijcken en Sweerts de Landas prima bij.

In de decennia daarna kwamen ook in Arnhem de staatslieden, zeehelden, schilders en componisten aan bod. Bij de straatnaamgeving op de Paasberg werd bijvoorbeeld gekozen voor oudere Nederlandse literatoren, zoals Alberdingk Thijm en Bilderdijk. In Malburgen werden de straten genoemd naar bloemen, grassen, kruiden en planten. En toen er ten zuiden van de Rijn ineens flink gebouwd werd en er een groot aantal nieuwe straatnamen moesten komen, koos men voor de verschillende buurten plaatsnamen uit Holland, Zeeland, Brabant en Limburg als thema. Daar kunnen ze inderdaad nog wel even mee vooruit. Sinds een jaar of tien is de wijk Schuytgraaf in ontwikkeling. De straten krijgen hier namen binnen nieuwe thema's zoals spoorwegen, landbouwwerktuigen, de Tweede Wereldoorlog, fruitrassen en de Metamorfosen van Ovidius... van die dingen.

Wat in deze ontwikkeling opvalt: hoe nieuwer de wijken - en hoe minder geschiedenis ze dus hebben - hoe meer aandacht de straatnaamgeving in het boek krijgt. Het leukst vind ik zelf de kleine anekdotes over straatnaamgeving. Toen bijvoorbeeld het dorp Elden in 1966 bij Arnhem werd gevoegd, had Arnhem ineens een aantal straatnamen die wel heel erg op elkaar leken. Omdat er in Arnhem al een Middenweg was, werd de Middelweg uit Elden snel hernoemd tot Elderhofseweg. En toen de straatnaamcommissie voor een nieuwe buurt in Elden als thema 'sprookjes' voorstelde, met als straatnamen bijvoorbeeld de Sneeuwwitjelaan, de Kikkerkoning en het Repelsteeltjespad, werd dat door het college van B&W afgekeurd - dergelijke namen "zouden de verkoopbaarheid van de woningen niet ten goede komen". Vervolgens werden de straten naar muziektermen genoemd, met straatnamen zoals Allegrolaan en Symfoniesingel - daar wil iedereen wel in wonen.

Straatnaamboeken
Straatnamenboeken bestaan vaak voornamelijk uit een alfabetische opsomming van alle straatnamen in een stad, met voor iedere naam een verklaring over de betekenis en herkomst. Bij dat soort straatnaamboeken ontbreekt soms de context over de ontwikkelingen en de thema's waarbij de namen gekozen zijn. "Arnhem Dubbelstad" benadert het juist van de andere kant: het staat vol met allerlei leuke feiten en verhalen over de stad, maar daardoor blijft het bij veel straatnamen die genoemd worden wel gissen waar ze precies vandaan komen. Gelukkig heeft Kees Crone bij het boek ook een website laten maken waar juist wel alle straatnamen verklaard worden: www.arnhem.nl/arnhemsestraatnamen

Woon je in Arnhem of ben je gewoon geïnteresseerd in de verhalen en achtergronden van de stad? Dan is "Arnhem Dubbelstad" met al zijn teksten en foto's een leuk boek om meer over de stad te leren. Je steekt er gegarandeerd wat van op! Ben je op zoek naar de betekenis of herkomst van een bepaalde straatnaam? Dan kun je het beste op de website kijken. Op die website vond ik bijvoorbeeld dat de naam van de Weerdjesstraat is ontleend aan de vroegere uiterwaarden langs de Rijn. De Schrassertstraat is genoemd naar Johan Schrassert, een Gelders historicus uit de achttiende eeuw die in 1740 de 'Codex Gelro Zutphanicus' schreef. En de Pastoorstraat - die straat met die synagoge uit 1853 - is gewoon genoemd naar de pastoor van de St. Eusebiuskerk, want die woonde ooit in die straat. Zo simpel kan het soms zijn.

• Arnhem Dubbelstad. Straatnamen in wijken en buurten. ISBN 9789079520046