Doorgaan naar hoofdcontent

Goed of fout? Over een burgemeester in oorlogstijd.

Wilhelminapark, Raadhuispark of Berkhoutpark? Dat was de vraag die de gemeente Voorschoten de laatste jaren bezighield. Aanleiding was een discussie over de rol van burgemeester Berkhout in de Tweede Wereldoorlog: was hij goed of fout? Verdiende hij het wel dat er een prachtig park naar hem is vernoemd?

Het park
In de jaren dertig van de vorige eeuw werd bij het raadhuis in Voorschoten een park aangelegd. Het park werd 'Wilhelminapark' genoemd en werd mei 1937 feestelijk geopend. Marinus Floris Berkhout was toen net een jaar geleden benoemd tot burgemeester van Voorschoten. Bij de start van de Tweede Wereldoorlog in 1940 probeerde de NSB overal aan de macht te komen. In veel gemeenten werd de zittende burgemeester vervangen door een NSB'er. Berkhout wist echter van geen wijken en bleef gewoon aan in zijn functie als burgemeester.

Onder druk van de Duitse bezetter werden tijdens de oorlog in het hele land straatnamen aangepast. Alle namen met een verwijzing naar het koningshuis werden gewijzigd. Zo werd de naam van het Voorschotense Wilhelminapark tijdens de oorlog gewijzigd in het neutralere 'Raadhuispark'. Het is niet duidelijk wanneer dat precies gebeurd is, want een officieel gemeentebesluit is nooit gevonden.

In 1944 kwam burgemeester Berkhout bij een ongeluk om het leven. Samen met twee wachtmeesters van de politie werd hij 's ochtends vroeg in de zeer dichte mist op een spoorwegovergang aangereden door een trein. Het gemeentebestuur besloot direct dat Berkhout een 'huldeblijk' verdiende. Daarom werd de naam van het park wederom gewijzigd, deze keer in 'Burgemeester Berkhoutpark'. Die naam heeft het park nog steeds.

De drie Tsjechen
Een paar jaar geleden werd de naam van het park opnieuw ter discussie gesteld. Aanleiding was de vraag of je wel een park moet noemen naar een burgemeester die misschien wel fout was in de oorlog. Aan de burgemeester kleeft namelijk het verhaal van 'de drie Tsjechen'.

In de herfst van 1940 stortte een Britse bommenwerper neer in een weiland nabij Voorschoten. De zes Tsjechen die aan boord waren, sloegen op de vlucht. Drie van hen meldden zich een paar dagen later bij kasteel Duivenvoorde, waar baron Schimmelpenninck van der Oye woonde. De baron waarschuwde de politie, die het nieuws meldde aan burgemeester Berkhout. Kort daarna werden de Tsjechen door Duitsers opgepakt en krijgsgevangen genomen. Ze hebben de oorlog overigens wel overleefd.

Goed of fout?
In 2011 werd bij de gemeente een verzoek ingediend om de naam van het park te wijzigen. Aanleiding was het verschijnen van het boek 'Achter verduisterde ramen', waarin het verhaal van de drie Tsjechen uitgebreid aan bod komt. De gemeente werd voor een dilemma gesteld, want was de burgemeester nou fout in de oorlog of niet? Het was helemaal niet makkelijk om die vraag direct te beantwoorden. Omdat Berkhout tijdens de oorlog al overleed, is er nooit een zuiveringsonderzoek uitgevoerd. En de verhalen over hem kunnen gemakkelijk op verschillende manieren uitgelegd worden.

De gemeente besloot de tijd te nemen om een en ander goed uit te zoeken. Ze schakelden zelfs het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) in. Hoofd Onderzoek van het NIOD - Peter Romijn - is ook auteur van het boek 'Burgemeesters in oorlogstijd'. Hij lichtte voor de Voorschotense gemeenteraad toe hoe je het handelen van de heer Berkhout als burgemeester tijdens de oorlog kunt interpreteren in de context waarin hij als burgemeester in oorlogstijd functioneerde. Het lijkt erop dat Berkhout behoorde tot het grote peloton van burgemeesters dat aanbleef, en dat de politiek van 'pappen en nathouden" bedreef om te voorkomen dat er NSB'ers tot burgemeester zouden worden benoemd.

Op basis van het onderzoek van het NIOD kwam de gemeenteraad in december 2011 tot een conclusie: er zijn geen harde bewijzen dat burgemeester Berkhout fout heeft gehandeld in de oorlog. Het park naast het gemeentehuis blijft dus gewoon het 'Burgemeester Berkhoutpark'.

(Er stond in 2011 in Voorschoten trouwens ook een andere straat ter discussie die genoemd was naar een burgemeester: de Burgemeester Verver-Aartselaan. En er is in Voorschoten ook een straat genoemd naar de baron uit dit verhaal: de Baron Schimmelpenninck van der Oyelaan. Maar dat terzijde.)

Reacties

Rob Essers zei…
Op http://kranten.kb.nl trof ik een bericht aan in dagblad De Tijd van 13 mei 1942 waarin staat:

"WIJZIGING STRAATNAMEN
De burgemeester van Voorschoten heeft de aldaar voorkomende straatnamen als volgt gewijzigd: Wilhelminapark wordt Raadhuispark, Bernhardlaan wordt Vijverlaan, Julianalaan wordt Sportlaan en Beatrixstraat wordt Wildluststraat."

Op grond van de Verordening van de Commissaris-Generaal voor Veiligheid d.d. 17 september 1941 is het noemen of gebruiken van namen der levende leden van het huis Oranje-Nassau door economische en niet-economische vereenigingen en stichtingen, openbare en particuliere instellingen en inrichtingen, alsmede in firmanamen en als aanduiding van een handelsartikel verboden. De Commissaris-Generaal voor Bestuur en Justitie bepaalt op 3 en 21 januari 1942 dat ook straatnamen enz. gewijzigd dienen te worden:

"2e. De burgemeesters, waterschappen enz. moeten onverwijld een lijst van de te veranderen namen met een voorstel voor nieuwe namen indienen bij den Commissaris der provincie, die na overleg met den Gevolmachtigde de keus der namen kan goed- of afkeuren." (Commissaris-Generaal voor Bestuur en Justitie, 21 januari 1942)

Bron: http://www.gaypnt.demon.nl/straatnamen/kroniek.html#1942

Blijkbaar heeft burgemeester Berkhout een voorstel voor nieuwe namen ingediend en is dit door de Commissaris der provincie na overleg met de Gevolmachtigde van de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied goedgekeurd. Het verbaast mij dat hierover niets terug te vinden is.
Anoniem zei…
In Nieuwerkerk aan den IJssel was voorheen een Burgemeester Jasstraat (of -laan, één van de twee). Burg. Jas was echter "fout" geweest in de oorlog, en toen dat ontdekt werd, is de straatnaam op 7 november 1995 gewijzigd in Vrijheidslaan.

Populaire posts van deze blog

Wat is de echte Monopoly-stad van Nederland? En waar ligt Ons Dorp?

Een tijd geleden heb ik al eens uitgelegd wie de straatnamen heeft gekozen voor het Nederlandse Monopoly-spel. De Nederlandse editie van het spel was de eerste waarin straatnamen uit verschillende steden werden gebruikt. Dus vroeg ik me af: is er misschien toch één stad te vinden die al die straatnamen heeft? Dan zouden ze daar mooi hun geheel eigen editie van het spel kunnen maken. Tijdens die zoektocht diende nog een tweede vraag zich aan: waar ligt Ons Dorp? Laten we eerst eens even kijken hoe bijzonder die straatnamen uit het Monopoly-spel eigenlijk zijn. In de top-10 met straatnamen die in het Nederland het meest voorkomen, staat één straat uit Monopoly: de Dorpsstraat . Die komt in Nederland 315 keer voor, van Aalsmeer tot Zwolle. De Brink komt 67 keer voor, van Almelo tot Zuidwolde. Op 43 plaatsen ligt een Steenstraat , van Alphen aan den Rijn tot in Zwolle. Dan komen we bij een bijzonder geval: de Houtstraat komt 32 keer voor in Nederland (van Almere tot Wolvega), maar vreemd

Wie heeft de straatnamen van Monopoly gekozen?

De Barteljorisstraat, Neude, A-Kerkhof en de Kalverstraat. Iedereen kent de straatnamen uit het Monopoly-spel. Maar waarom hebben nou juist deze straatnamen een plekje in het spel gekregen? Waarom heeft men uit Rotterdam niet de Weena of de Lijnbaan gekozen, en voor Amsterdam de P.C. Hooftstraat? En waarom zitten Haarlem en Arnhem er wel in, en Maastricht en Eindhoven niet? Wie heeft dat allemaal bedacht? Voor de geschiedenis van het spel gaan we even helemaal terug naar 1904. Elizabeth Magie vroeg toen patent aan op het bordspel ' The Landlord's Game '. Geïnspireerd door dat spel liet Charles Darrow in 1934 in eigen beheer 5000 exemplaren van het spel 'Monopoly' maken en die waren binnen een jaar verkocht. Toen toonde Parker Brothers interesse om het spel in de Verenigde Staten uit te geven. Zij verkochten binnen een jaar meer dan een miljoen exemplaren. De populariteit van het spel bleef niet onopgemerkt en de Engelse firma Waddington kocht in 1936 de rechten o

Wat is in Nederland de langste straat met één naam?

De Oudebildtdijk in de Friese gemeente Het Bildt wordt vaak de langste straat van Nederland genoemd. De straat loopt van Westhoek naar Oudebildtzijl en is volgens Google Maps in totaal 12,1 kilometer lang. Dat is best een eind inderdaad. Maar is het daarmee inderdaad de langste straat van Nederland? En meer specifiek: de langste straat die van begin tot eind dezelfde straatnaam heeft? Ik zal het maar meteen verklappen: dat is dus niet. Als je gaat zoeken naar 'langste straat van Nederland' kom je allerlei straatnamen tegen. Ik zag dat ergens iemand de Voorstraat in Dordrecht noemde, maar die is 'slechts' 1.200 meter en daarmee met afstand niet de langste. De Laan van Meerdervoort in Den Haag wordt ook vaak genoemd, maar die is met een lengte van 5.800 meter ook zeker niet de langste straat van Nederland. Hier en daar lijkt men dat door te hebben, want daar noemt men het specifiek de langste láán van Nederland. Ik vind gemakkelijke een paar straten die een stuk la

Wat zijn de regels voor nieuwe straatnamen?

Dorstige Smid , Mickey Mousestraat , Kerstomaatplantsoen . Tussen alle vragen die mensen me stellen over straatnamen, komen twee vragen iedere keer weer terug: wie bedenkt toch al die nieuwe straatnamen en wat voor regels gelden daarbij? Het vaststellen van straatnamen is een taak van de gemeente - het gebeurt in het algemeen door het College van B&W. Veel gemeentes hebben een speciale straatnaamcommissie, die advies uitbrengt aan het College. In de commissie zitten deskundigen met verschillende achtergronden, zoals een stadshistoricus en een stedenbouwkundige. De manier waarop in een gemeente de straatnamen worden vastgesteld, is vastgelegd in een 'Verordening Straatnaamgeving en huisnummering'. In die verordening kan een gemeente ook richtlijnen voor de straatnamen opnemen, maar dat is niet verplicht. Het kan ook zijn dat de straatnaamcommissie ongeschreven regels hanteert. Er is dus niet één vaste lijst met regels waar alle straatnamen in Nederland aan moeten vol